GMACH KOSZAR KADECKICH – DZIEŁO ARCHITEKTA STANISŁAWA ZAWADZKIEGO
RYSZARD MĄCZYŃSKI
Artykuł prezentuje ustalenia badawcze na temat jednego z gmachów wchodzących w obręb zespołu Koszar Kadeckich, które stanowiły siedzibę Szkoły Rycerskiej, założonej przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1765 roku. Budynek ów, założony na rzucie prostokąta, jednopiętrowy, jedenastoosiowy, nakryty wysokim dachem, utrwalił na widoku namalowanym około 1785 roku akwarelista Zygmunt Vogel. Dotychczas budowla ta – niezachowana do obecnych czasów – nie zwróciła uwagi badaczy i bywała jedynie wzmiankowana. Wydaje się natomiast ważna dla odtworzenia oblicza architektonicznego Warszawy drugiej połowy XVIII wieku i całokształtu dorobku jednego z najbardziej twórczych architektów tamtej epoki. Na podstawie bowiem odnalezionych przekazów archiwalnych udało się udowodnić, iż gmach ów powstał z monarszej fundacji, wzniesiony został w roku 1781, a jego projektantem był architekt Wojsk Koronnych – Stanisław Zawadzki, wychowanek i członek rzymskiej Akademii św. Łukasza. Budowla pełniła – jak wykazały przytoczone zapisy pamiętnikarskie naocznych świadków – dwojakie funkcje: w części była przeznaczona do edukacji kadetów (w przeważającej mierze funkcje te jednak spełniał pobliski a znacznie obszerniejszy pałac Kazimierzowski), w części zaś była rezydencją użytkowaną przez wicekomendanta Szkoły Rycerskiej – Fryderyka Józefa Moszyńskiego. Podwójne przeznaczenie gmachu znalazło swe odzwierciedlenie w układzie jego wnętrz, między innymi poprzez znamienne w tym przypadku zastosowanie dwóch osobnych klatek schodowych. Szlachetną surowością odznaczała się – utrwalona zachowanym pomiarem, wykonanym w 1827 roku przez Jana Tafiłowskiego – fasada gmachu. Wyraźnie pod tym względem korespondowała z innymi tworzonymi w tym czasie przez Zawadzkiego budowlami, które – niezależnie od ich charakteru i przeznaczenia – cechowały bardzo ascetyczne formy. Były to zarazem jedne z najbardziej awangardowych budowli, jakie powstały za sprawą polskiego architekta w epoce Oświecenia. Gmach Koszar Kadeckich w postaci uwiecznionej przez Vogla istniał do 1841 roku, kiedy został przebudowany przez architekta Antoniego Sulimowskiego, który nadał mu neorenesansowe formy. Taki też kształt zachował do czasu spalenia w trakcie niemieckiego bombardowania stolicy w 1939 roku. W okresie powojennym ruiny rozebrano, by w 1953 roku wystawić na tym miejscu pseudoklasycystyczny, nowo projektowany gmach uniwersytecki.