JADWIGA ROGUSKA

Przejazd bramny w domu frontowym wielkomiejskiej kamienicy warszawskiej w 2. połowie XIX w. łączył ulicę z podwórzem. Z przejazdu dostępne były schody główne w domu frontowym. Prócz funkcji komunikacyjnej przejazd bramny pełnił rolę recepcyjnej strefy wejściowej, często o reprezentacyjnym charakterze. Opracowanie przejazdu bramnego, było najczęściej zgodne z odcieniem stylowym fasady, odpowiadało zmieniającym się tendencjom stylistycznym, randze ulicy, zamożności właściciela i lokatorów.

Dla wyrazu estetycznego przejazdów bramnych duże znaczenie miało ukształtowanie ogniotrwałego - w myśl przepisów - przekrycia, podziały ścian, ich dekoracja i wyposażenie, takie jak: portale, rzeźby, studnie/zdroje, posadzka, listy lokatorów, wrota bramne, odboje itp.

Przejazdy bramne w 2. połowie XIX wieku, w okresie historyzmu, przekrywano sklepieniami ceglanymi, nawiązującymi do form sklepień historycznych. Do najczęściej stosowanych należały około połowy stulecia sklepienia kolebkowe z lunetami (zanikające) i upowszechniające się w sklepienia żaglaste na gurtach. Te ostatnie dawały możliwość dekoracyjnych modyfikacji. Popularną w ostatnich dekadach XIX w. modyfikacją sklepienia żaglastego była forma sugerująca kopułę na żaglach. W kamienicach neogotyckich stosowano sklepienia krzyżowe na żebrach i kryształowe. Do bardzo powszechnych należały sklepienia odcinkowe, od lat 70., 80. XIX w. na belkach żelaznych, stanowiące po wypełnieniu zaprawą tynkarską krzywizn – przekrycia płaskie, ciągłe lub dzielone na pola belkami, zależnie od techniki wykonania. Na początku XX wieku, obok sklepień dotychczasowych, wprowadzono ceglano-stalowe stropy Kleina i żelbetowe. Podziałom w strefie przekrycia odpowiadała artykulacja ścian.

Niezależnie od preferencji stylistycznych dotyczących przekryć i dekoracji ścian, zarysowała się obiektywna tendencja do rosnącego bogactwa dekoracji przejazdów i ich światłocieniowego, „rzeźbiarskiego” opracowania, która osiągnęła kulminację w ostatnich dekadach XIX wieku. Z secesją, na początku XX wieku, wiąże się wprowadzenie nowych motywów dekoracji – roślinnych i zwierzęcych , a około 1910 roku – geometrycznych. Fazę secesyjną cechowało spłaszczenie artykulacji i dekoracji ścian, linearyzm podziałów i ornamentyki, najpierw krzywolinijnych, a około 1910 r. - kanciastych. Przed 1914 r. zarysował się powrót do historycznych motywów dekoracji – klasycystcznych i barokowych – w modernistycznej interpretacji. Na początku XX wieku zaznaczyło się odchodzenie od bogatych imitacji materiałowych na rzecz szlachetniejszych materiałów.

Przeprowadzone rozpoznanie przejazdów bramnych, tendencji estetycznych, typów przekryć, rozwiązań konstrukcyjnych, na tle czasu, może być użyteczne dla prowadzonych remontów konserwatorskich kamienic.

SŁOWA KLUCZOWE:

Warszawa, architektura 2 poł. XIX i pocz. XX wieku, kamienica, przejaz bramny, detal architektoniczny