PORTALE CZTERNASTOWIECZNE W KOŚCIOŁACH ŚLĄSKICH
HANNA KOZACZEWSKA-GOLASZ
AGNIESZKA BERNAŚ
Trójnawowe kościoły bazylikowe i halowe miały po kilka wejść do korpusu nawowego, główne wejście otrzymywało najokazalszy portal, a dodatkowe portale były zwykle mniejsze. Skromniejsze portale prowadziły do prezbiterium, zakrystii i wieżyczek klatek schodowych. Ościeża portali umieszczone zostały w grubości muru, a przed lico wysunięte były tylko elementy dekoracyjne – pinakle, kolumienki boczne i wimpergi. Ościeża były drobnoprofilowane o słabo czytelnym układzie. Dopiero pomiary ujawniły różnorodne formowanie przekrojów poziomych, które można podzielić na:
- węgarowe,
- uskokowe, profilowane
- rozczłonkowane (profilowane) o linii skośnej lub wieloboku.
Dla podziałów typologicznych większe znaczenie niż przekrój poziomy ma układ kompozycyjny widoku. Można wyróżnić kilka typów:
-
portale węgarowe ostrołukowe i o łuku dwuramiennym,
-
portale uskokowe i rozczłonkowane bez strefy głowic i z głowicami,
-
portale ujęte w prostokątne obramienie, z rzeźbą figuralną,
-
portale z bocznymi kolumienkami lub wspornikami niosącymi rzeźby figuralne lub sterczyny,
-
portale z pinaklami i wimpergami,
-
portale rozbudowane z kilkoma wymienionymi elementami: rama, wimpergi, kolumienki, pinakle.
W artykule omówiono układy kompozycyjne wymienionych typów portali. Zwrócono uwagę na charakterystyczne elementy portali śląskich: łuki dwuramienne portali węgarowych, drobne, zróżnicowane profilowanie ościeży uskokowych i rozczłonkowanych - wskazujące na świadome korzystanie z efektów złudzeń perspektywicznych, pinakle po bokach portalu, zewnętrzne kolumienki niosące rzeźby lub sterczyny; wimpergi oraz prostokątne obramienia.
SŁOWA KLUCZOWE
Śląsk, architektura sakralna XIV wieku, kościół, portal