ALEKSANDER JANKOWSKI

Fordon – obecnie pn.-wsch. dzielnica Bydgoszczy – do 1973 r. był miasteczkiem. Jego początki wiąże się wczesnośredniowiecznym grodem Wyszogród, usytuowanym na lewym brzegu Wisły, przy ujściu Brdy. W 1330 r. Krzyżacy zniszczyli Wyszogród. Gród upadł. W pobliżu dawnego grodu, w roku 1382 założono miasto na prawie niemieckim, początkowo nazwane Wyszogród, a od XV w. – Fordon. W roku 1424, król Władysław Jagiełło nadał miastu prawo magdeburskie.

Żydzi pojawili się w mieście prawdopodobnie w XV w. Pierwsze, drewniane synagogi znajdowały się w rynku, w pobliżu kościoła. Od 3 ćw. XVII w. drewniane bóżnice lokowano w miejscu obecnej (murowanej).

W świetle najnowszych badań dotychczasowe datowanie synagogi na połowę XVIII w., należy uznać za błędne. Bóżnicę w Bydgoszczy-Fordonie wzniesiono w roku 1827/1828. Potwierdza to także analiza dendrochronologiczna.

W czasie II wojny światowej budowlę zaadaptowano na kino. Taką funkcję pełniła aż do roku 1988. Później zabytek stopniowo popadał w ruinę.

Pomimo przekształceń i zniszczeń budowla zachowała oryginalną bryłę ( i więźbę dachową), a pierwotny charakter architektoniczno-przestrzenny wnętrza można zrekonstruować.

Synagoga reprezentuje typ układu wzdłużnego, założonego na osi wschód-zachód. Jej architektura stylistycznie nawiązuje do tzw. „drugiego klasycyzmu”. Aron ha-kodesz wykonał w roku 1832 Samuel Goldbaum, twórca snycerskich szaf na Torę w synagogach w Kępnie i Tylży. W Sali głównej synagoga mogła pomieścić 500 mężczyzn i 270 kobiet w babińcu. Gdy powstawała, w Fordonie żyło ponad 1400 Żydów. Budowla kosztowała 10.000 talarów i należała do najbardziej okazałych w mieście.

Słowa kluczowe: synagoga, Fordon