KOWENT OO. PIJARÓW W PODOLIŃCU NA SPISZU. GENEZA ARCHITEKTURY
Piotr S. SZLEZYNGER
Dawny zespół sakralny pijarów w Podolińcu na ziemi sądeckiej, składający się z klasztoru, kościoła oraz szkoły jest najstarszym z ufundowanych na ziemiach polskich. Zespół architektoniczny wzniesiony został między 1642 a 1651 r. przez Stanisława Lubomirskiego, wojewodę krakowskiego (1583-1949). Fundator, jedna z najwybitniejszych postaci w Polsce XVII wieku, był znawcą i miłośnikem architektury. Na niespokojnym pograniczu narażonym na ataki Tatarów zbudowano zespół klasztorny jako quasi obronny, otoczony wałami i murem z basztami. Najprawdopodobniej plany sporządził nadworny architekt fundatora, Włoch Bartholomeo, a realizowali go miejscowi wykonawcy, kierowani przez architekta Pochsbergera. Wielokrotnie przebudowywany kompleks ma cechy charakterystyczne dla baroku w Cesarstwie Austriackim, a na związki z Polską wskazują: wezwanie świątyni, herby i portrety Lubomirskich i królów Polski (obecnie w Muzeum w Lubowli), godło państwowe z herbem Wazów w przedsionku i wizerunki św. Stanisława w ołtarzu głównym i na fasadzie. Kościół z bryłą ujętą dwiema wieżami, stanowił dominantę całego zespołu, założonego na planie czworoboku. Górna partia fasady została ujęta potężnymi wolutami. W archiwum zakonu w Rzymie zachowały się rysunki projektowe klasztoru. Prezentują one zespół zaplanowany zgodnie z zasadami modelu „palazzo in modo di fortezza”. Kościół był węzłowym elementem urbanistycznej kompozycji i znaczącym akcentem w krajobrazie Podolińca.