DETAL I DEKORACJA W ARCHITEKTURZE MIESZKANIOWEJ WARSZAWY W DRUGIEJ POŁOWIE XIX I NA POCZĄTKU XX WIEKU: WYSTRÓJ SCHODÓW. ZARYS TYPOLOGII I EWOLUCJI WYBRANYCH ELEMENTÓW

JADWIGA ROGUSKA

Zniszczenia drugiej wojny światowej sprawiły, że wiele elewacji domów i kamienic warszawskich z drugiej połowy XIX i początku XX wieku, z czasów historyzmu, secesji i wczesnego modernizmu utraciło detal i dekorację. Oryginalny wystrój zachował się we wnętrzach obiektów, szczególnie bogaty w klatkach reprezentacyjnych schodów głównych.
W artykule zarysowana została ewolucja rozwiązań i form detalu i dekoracji schodów głównych. Obserwacją badawczą objęto wybrane elementy, ważne dla wyrazu artystycznego reprezentacyjnych schodów: balustrady schodów, dekorację stropów klatek schodowych i ścian, wnęki gazowe, posadzki.
Najwięcej miejsca poświęcono balustradom z żeliwa i żelaza, elementom trwałym, dobrze zachowanym w całej ich różnorodności, którą można uporządkować typologicznie. Ich duży zbiór pozwala zarysować ewolucję form, podążających za tendencjami stylistycznymi w architekturze.
Na przykładzie balustrad podniesiony został ważny w estetyce końca XIX wieku problem opozycji, szablon – indywidualna forma. Wyraziła się ona przewagą w Warszawie do lat osiemdziesiątych XIX wieku balustrad żeliwnych oraz seryjnej, fabrycznej produkcji, a następnie od lat dziewięćdziesiątych XIX i na początku XX wieku upowszechnieniem bardziej indywidualnych form balustrad z uszlachetnionego żelaza wykonywanych w technice kowalsko-ślusarskiej.