IDEA I PRAKTYKA W KSZTAŁTOWANIU POWOJENNYCH OSIEDLI SPOŁECZNYCH W POLSCE I HOLANDII

MAGDALENA MOSTOWSKA

Idea osiedla społecznego wynikała z modernistycznych koncepcji uzdrowienia stosunków mieszkaniowych, racjonalizacji i zaangażowania społecznego architektury. Osiedle społeczne miało być podstawową jednostką mieszkalną funkcjonalnie zaprojektowanego miasta, zespołem samowystarczalnym w zakresie podstawowych usług, opieki nad dzieckiem, szkolnictwa podstawowego oraz podstawowych potrzeb kulturalnych. Zespoły takie projektowano jako przestrzennie wyodrębnione, z racjonalnie rozmieszczonymi usługami. Po II Wojnie Światowej dzięki zwiększonej interwencji państw w planowanie, architekci uzyskali szansę wdrożenia tej koncepcji na masową skalę. Choć zupełnie inne były społeczno-polityczne uwarunkowania na wschodzie i zachodzie Europy, to u podstaw społecznej koncepcji osiedla leżało przede wszystkim wspomaganie wytwarzania więzi społecznej między mieszkańcami i prowokowanie ich do społecznej aktywności. Na przykładzie osiedla WSM Mokotów w Warszawie przeanalizowano strukturę przestrzenną i architekturę zespołu. Przykład ten zestawiono z osiedlem Pendrecht w Rotterdamie. Znacznie większa skala osiedla holenderskiego wynikała z uwzględnienia wyznaniowego podziału społeczeństwa holenderskiego i innych priorytetów usług. Samo kształtowanie przestrzeni osiedli było w Polsce i Holandii podobne, polegało na hierarchicznym podziale osiedla na mniejsze jednostki, co miało zapewnić nie tylko racjonalny dostęp do usług, identyfikację z przestrzenią zamieszkania, ale i aktywizację mieszkańców do współpracy na rzecz zbiorowości. Wdrożenie idei osiedla społecznego przyczyniło się do poprawy dotychczasowych warunków mieszkaniowych w miastach. Nie spełniły się natomiast pokładane w tej koncepcji nadzieje tworzenia zwartych społeczności osiedlowych.