BARCELONA OD POŁOWY XIX WIEKU DO CZASÓW OBECNYCH
OD MIASTA PRZEMYSŁOWEGO DO PONOWOCZENEJ METROPOLII

FILIP BURNO

Powstanie Eixample, w latach 60. XIX w., zapoczątkowało dynamiczny rozwój miasta w trzeciej ćwierci XIX w. Proces ten był jednak przede wszystkim wynikiem koniunktury gospodarczej. Jej szczyt przypadł na przełomie lat 70. i 80. W czasach Drugiej Rewolucji Przemysłowej Barcelona stała się jednym z najważniejszych w Europie ośrodków handlu z Ameryką Środkową i Południową, miejscem spekulacji giełdowej i produkcji tekstylnej. W mieście realną władzę miała już nie stara arystokracja, lecz nowa elita: bankierzy, agenci giełdowi, ale przede wszystkim członkowie dynastii barcelońskiej burżuazji. To przede wszystkim za ich pieniądze w latach około 1870-1910 powstawała nowa, przemysłowa aglomeracja.
Równolegle z procesem urbanizacji i uprzemysłowienia Katalonii, w regionie narastały nastroje antykastylijskie i dążenia separatystyczne. Pod koniec tego stulecia „odrodzenie narodowe” było szerokim ruchem polityczno-kulturalnym. Na pierwszy plan wysuwa się nurt Modernisme, obecny kulturze katalońskiej w latach ok. 1880-1910. Wówczas jednym z najważniejszych form manifestowania odrębności stała się architektura. Architektoniczny „styl kataloński” był początkowo odmianą późnego historyzmu z motywami „narodowymi” i formami Mudéjar, później, bliżej końca wieku XIX, pojawiało się więcej wpływów Art Nouveau.
Dla wykształcenia się ruchu katalońskiej awangardy architektonicznej istotny wpływ miało założenie w 1930 r. GATEPAC. Katalońską sekcją był GATCPAC. Głównymi członkami tej organizacji byli między innymi: Josep Lluís Sert, Josep Torres Clavé i Sixt Yllescas. Dynamiczne zmiany w sztuce zbiegły się z ważnymi wydarzeniami politycznymi. W 1931 r. w Hiszpanii powstała II Republika oraz autonomiczna Republika Katalonii. Na zlecenie władz powstał projekt przebudowy stolicy Katalonii (Pla Macià). Plany „funkcjonalistycznej Barcelony” wykonali w 1932 r. Sert i Torres, przy współpracy Le Corbusiera. Z tego projektu zrealizowano jedynie prototypowy blok-galeriowiec, tzw. „Casa-Bloc”.
„Druga fala” modernistów, z lat 50., zrzeszona była głównie w Grupie R (Grup R), działającej w latach 1951-1959. Najważniejszymi członkami tej organizacji byli między innymi: José Antonio Coderch i Oriol Bohigas. Z jednej strony architekci ci chcieli nawiązywać do tradycji GATCPAC, z drugiej deklarowali chęć stworzenia nowego modelu architektury – zarazem nowoczesnej i katalońskiej.
Trzy lata po upadku reżimu Franco Katalonia odzyskała autonomię. Dla Barcelony był to początek niezwykle dynamicznego rozwoju. W latach 1986-91 podjęto wiele zakrojonych na szeroką skalę inwestycji. Prace budowlane skoncentrowały się w trzech miejscach: na wzgórzu Montjuïc (Krąg Olimpijski), nabrzeżach (Wioska Olimpijska i nowy port) i w dzielnicach północnych. W stosunkowo krótkim czasie Barcelona dołączyła do grona wielkich ponowoczesnych metropolii. Stała się jednym z najważniejszych punktów na mapie globalnego przemysłu turystycznego. Dzięki konsekwentnym działaniom władz lokalnych, katalońskim architektom i licznym społecznym organizacjom, Barcelonie udało się uniknąć „disneylandyzacji”, tematyzacji i prywatyzacji przestrzeni miejskiej oraz niekontrolowanego rozwoju.