SŁAWNE, PRACOWITE I ZAPOMNIANE? ARCHITEKTONICZNA DZIAŁALNOŚĆ KOBIET W OKRESIE PRL
JAKUB KRZYCZKOWSKI
PIOTR MARCINIAK
STRESZCZENIE
Wkład kobiet w rozwój polskiej architektury nie jest obecnie kwestionowany, jest jednak zdecydowanie zbyt słabo rozpoznany i doceniany. Udział kobiet w życiu społecznym, politycznym i ekonomicznym w PRL-u nie budził przez lata większego zainteresowania badaczy. Zagadnienia udziału kobiet w budowaniu środowiska przestrzennego stanowią do tej pory prawdziwą „białą plamę”, a nazwiska kobiet pojawiają się niezwykle sporadycznie, rzadko odnosząc się do tak trudnej materii, jaką jest projektowanie. Systematyczne badania prowadzone są dopiero od zaledwie kilku lat. Celem niniejszego tekstu jest z jednej strony przybliżenie dokonań architektek działających w okresie powojennym, jak również analiza przyczyn słabo rozpoznanej aktywności.
Słowa kluczowe: kobiety architekti, architektura w okresie PRL, Barbara Brukalska, Helena Syrkus, Teresa Żarnowerówna, Anatolia Hryniewiecka-Piotrowska, Halina Skibniewska, Małgorzata Handzelewicz-Wacławek, Hanna Adamczewska-Wejchert, Jadwiga Grabowska-Hawrylak, Anna Górska, Krystyna Tołłoczko-Różyska, Maria Piechotka
[1] Artykuł niniejszy jest rozszerzoną, uzupełnioną i zmienioną wersją tekstu: P. Marciniak, Spousal Collaboration as a professional strategy for women architects in the Polish People’s Republic, [w:] M. Pepchinski, M. Simon (eds.), Ideological Equality: Women Architects in Socialist Europe, 1945–1989, Routledge 2016; opisywane zagadnienia podejmowane były również przez autora w tekście: P. Marciniak, Famous or Forgotten: Women Architects in Communist Poland, [w:] M. Rosso (ed.), Investigating and Writing Architectural History: Subjects, Methodologies and Frontiers, Papers from the Third EAHN International Meeting, Torino 2014, s. 855-864.
[2] W wydanej w 2001 r. jednej z pierwszych książek poświęconych architekturze w okresie PRL nie pojawia się nawet najmniejszy akapit poświęcony działalności kobiet-architektów, por.: A. Basista, Betonowe dziedzictwo. Architektura w Polsce czasów komunizmu, Warszawa-Kraków 2001.
[3] Historia kobiet znajdowała się na marginesie badań dotyczących dziejów PRL. Dopiero w ostatnich latach stała się popularną dyscypliną badań. Pojawiły się opracowania tłumaczące trudne czasy okresu komunizmu z punktu widzenia krytyki feministycznej. Jedną z pierwszych i jednocześnie najważniejszych książek podejmujących tematykę udziału kobiet w tamtym czasie jest praca M. Fidelis, Women, Communism and Industrialization in Postwar Poland, Cambridge-New York 2010. Systematyczne badania podejmujące architektoniczną działalność kobiet podjęła M. Leśniakowska, Polskie architektki w dyskursie nowoczesności około 1960 r., [w:] E. Toniak (red.), Jestem artystką we wszystkim, co niepotrzebne. Kobiety i sztuka około 1960 roku, Warszawa 2010, s. 123-135. Należy tu wspomnieć również książkę E. Toniak, Olbrzymki: kobiety i socrealizm, Kraków 2008. Obie poświęcone miejscu i roli kobiety w latach 50. Opublikowano też prace o charakterze bardziej popularnym: S. Koper, Życie artystek w PRL, Warszawa 2013 oraz S. Koper, Kobiety władzy PRL, Warszawa 2012. Szczegółowo stan badań i ich perspektywy opisują: K. Stańczak-Wiślicz, P. Perkowski, Dzieje kobiet w PRL – stan i perspektywy badań, [w:] Dzieje kobiet w Polsce, Poznań 2014, s. 133-157; Polska ludowa i porządek płci. Rozmowa Piotra Szumielewicza z Małgorzatą Fidelis, „Bez dogmatu. Kwartalnik kulturalno-polityczny”, Nr 98/2013, s. 6-9.